PROJECT IN DE KIJKER
Turnhout Academie
De Academie in het stadscentrum van Turnhout met een rijke cultuurgeschiedenis, krijgt een mooie herbestemming als collectief woonproject met aandacht voor architectuur, mens en milieu.
plaatsbezoek met het ontwerpteam van Atelier Ruimte Kempen en enkele bewoners
Op 7 juni 2022 bezocht Atelier Ruimte Kempen het herbestemmingsproject Academie in het stadscentrum van Turnhout. We werden hartelijk ontvangen door enkele bewoners.
Het project is inspirerend voor andere gemeenten die een historische site wensen te herbestemmen binnen een dorps- of stadscentrum. Projecten als deze zijn een voorbeeld om enerzijds een stukje historiek en identiteit van een buurt te behouden en anderzijds een nieuw type van woonprojecten te integreren. We zetten het project daarom ook graag in de kijker! Een samenvatting van het gesprek schetst de kwaliteiten en aandachtspunten van het project voor zijn bewoners en de omgeving.
Welke betekenis heeft de plek?
De oude meisjesschool (later Academie voor Schone Kunsten) is een beschermd monument sinds 1999 en werd in 1873 ontworpen door de architect Pieter-Jozef Taeymans als gemeentelijke meisjesschool met woning voor de hoofdonderwijzeressen. In 1922 werd de centrale beuk met 1 bouwlaag verhoogd onder leiding van stadsbouwmeester Léon Van Ravestyn. Het wordt gezien als het belangrijkste gebouw in de Gemeentestraat.
Deze waardevolle historische site werd recent herbestemd naar een collectief woonproject met 15 wooneenheden en een kantoorruimte met aandacht voor architectuur, ecologie en de erfgoedwaarde van het gebouw. Naast de private wooneenheden beschikt het geheel over collectieve voorzieningen voor de bewoners zoals een atelier, een zwembad en sauna, een binnentuin, een parkeerkelder en een fietsenstalling.
Welke functies en woontypes zijn er in het project?
Het project bevindt zich op wandelafstand van het station van Turnhout, de grote Markt, CC De Warande en andere stedelijke voorzieningen. Hierdoor is de site ideaal voor een stedelijk woonproject op maat. De projectontwikkelaar HEEM, gespecialiseerd in collectieve woonprojecten, zag de potentie van deze site in. Het ontwerp van de gebouwen werd uitgetekend door B-architecten en voor de inrichting van de collectieve binnentuin werden de landschapsarchitecten Bart Haverkamp en Pieter Croes betrokken.
De prachtige voorgevel werd samen met de rechtervleugel behouden en gerenoveerd. Het niet authentieke deel van de linkervleugel werd volledig nieuw gebouwd samen met de woningen aan de achterkant van het perceel. Alle terrassen komen uit op de centrale binnentuin met zwembad. Het collectieve atelier en de binnentuin met zwembad en aangrenzende sauna geven het geheel de toets van een collectief woonproject. Door een doordachte indeling en inrichting van het gebouw en de buitenruimten behoudt iedere woning zijn privacy.
De schaal van de collectieve binnentuin is afgestemd op de stedelijke context en is voldoende voor 15 woningen. De tuin werd kwalitatief ingericht met aandacht voor biodiversiteit. De bewoners onderhouden deze tuin zelf, wat ook tot een sterker samenhorigheidsgevoel leidt.
Er zijn verschillende types van bewoners. Er zijn gezinnen met in totaal 6 kinderen tussen ca. 12 en 20 jaar oud en een aantal jongere en oudere koppels. Er worden 4 studio’s voorzien voor zelfstandig begeleid wonen. Men geeft aan dat dit een goede mix is maar dat men aanvoelt dat 15 wooneenheden wel een maximum aantal is om de collectieve ruimten te delen, te beheren en een goede relatie met elkaar op te bouwen. Een grotere groep zou ook kunnen leiden tot het vormen van verschillende groepjes van bewoners. Voor het financiële beheer werd er een externe syndicus aangesteld, zodat de bewoners zich hier zelf niet mee moeten bezighouden.
“Door de kleinschaligheid van het project gaat het vlot om goede afspraken te maken, elkaars privacy te respecteren en samen in de tuin te werken.”
Welke bijzonderheden zijn er in het project?
Het project werd gerealiseerd met aandacht voor duurzaam bouwen en milieu. Hemelwater wordt opgevangen en hergebruikt, er worden groendaken voorzien en voor de verwarming is er een warmtepompsysteem en zonne-installatie. Alle woningen zijn zo goed als energieneutraal (BEN, E-peil lager dan 30).
De collectieve parkeerkelder bevindt zich grotendeels onder de binnentuin en is ruim en licht. De kelder is voor auto’s en fietsen toegankelijk via een comfortabele inrit, geïntegreerd in de zijtuin. De bewoners hebben toegang vanuit de gebouwen maar ook via een spiltrap vanuit de collectieve tuin. Deze spiltrap is niet enkel een mooi element in de binnentuin maar leidt er ook toe dat er meer daglicht in de kelder komt en er een bijkomende toegang is. Hierdoor wordt de parkeerkelder ook voor andere zaken gebruikt zoals extra speel – of hobbyruimte.
Vandaag is er één elektrische deelwagen en de meeste bewoners hebben maar één wagen. Drie gezinnen hebben hun wagen inmiddels weggedaan. Twee andere gezinnen denken eraan en twee zullen dat doen wanneer hun auto van de hand kan of wanneer de kinderen hebben leren rijden. Buiten het gebruik van de deelwagen, zijn er ook gezinnen die zich op eigen initiatief hebben ingeschreven bij een platform om hun auto met buren te delen. Een gezin had een tweede wagen besteld maar door corona bleef de levering achterwege. Inmiddels hebben ze beslist om deze bestelling te annuleren en ook meer gebruik te maken van de deelwagen of de fiets.
“De levering van een bestelde wagen werd uitgesteld door de Coronacrisis, de bewoners hebben deze geannuleerd omdat het gebruik van de deelwagen zo goed werkte.”
Men denkt er inmiddels over na om een tweede deelwagen te voorzien en het aantal particuliere wagens nog te verminderen. Er is hierdoor momenteel al een ‘overschot’ aan parkeerplaatsen. Sommigen worden verhuurd aan bewoners uit de buurt.
Het delen van private fietsen en specifieke fietsen zoals bijvoorbeeld een cargofiets of een tandem wordt geregeld onder de bewoners zelf. De beperkte schaal van het project en het aantal bewoners maakt dit mogelijk.
“Bij een verhuis kunnen mensen nadenken over hun mobiliteitsaanbod, zeker wanneer er (verplicht) een deelwagen wordt voorzien. Door een lagere parkeernorm toe te passen, had men meer ruimte voor groen en waterinfiltratie kunnen realiseren.”
Op het gelijkvloers is er een collectieve overdekte fietsenstalling voor 30 fietsen. In de parkeerkelder is er een fietsstalruimte voor 10 fietsen en een cargofiets. Ook private bergruimten en autostaanplaatsen in de kelder, worden vandaag gebruikt voor het stallen van fietsen. Van de bewoners die nog werken of school lopen, gebruikt ongeveer de helft de fiets, soms in combinatie met het openbaar vervoer. Anderen gebruiken de wagen. De deelwagens worden vooral gebruikt door zij die met de fiets gaan werken én door de oudere bewoners die bij de verhuis hun wagen van de hand deden. Een bewoner vertelt: “De gemeenschappelijke ruimte voor het stallen van fietsen had nog ruimer mogen zijn. De bovengrondse stalplaatsen zijn het handigste en worden het meest gebruikt.”
Vanuit de binnentuin kan je naar een collectieve ruimte of het atelier. Hier is een klein keukentje en staat een tafel met stoelen. Deze ruimte wordt gebruikt voor kleinere vergaderingen of als studeer- of knutselruimte. De bewoners geven aan dat deze ruimte een belangrijke meerwaarde is.
“Wanneer onze kleinkinderen wat groter zijn, kunnen zij logeren in de gemeenschappelijke ruimte. Deze ruimte had gerust nog wat groter mogen zijn.”
De karaktervolle appartementen voelen dankzij hun hoge plafonds en ramen riant en charmevol aan. De volwaardige gezinswoningen nemen hun licht en lucht via de centrale binnentuin waardoor ze mee opgenomen worden in het geheel. De woningen beschikken over 2, 3 of 4 slaapkamers.
De Stad vertelt
Toen de Turnhoutse Kunstencampus (stedelijke kunstenacademies) een nieuw onderdak vond op Turnova, kwamen er een aantal stadseigendommen van Turnhout op de markt. Eén daarvan was het academiegebouw in de Gemeentestraat. De terreinen werden te koop gesteld en de verplichting werd opgelegd om binnen x tijd met de verbouwing/nieuwbouw te starten zodat de stad niet al te lang met leegstand werd geconfronteerd.
Terwijl het project in voorbereiding was, heeft het pand ook een tijdelijke invulling gehad als creatieve hub en horecazaak. Het pand zelf is grotendeels als monument geklasseerd en dus was het bestaande volume en uitzicht goed beschermd.
Wat het project goed doet is een monument in ere herstellen en tegelijk op een gepaste manier het oude aan het nieuwe koppelen. De nieuwe bouwdelen op het perceel hebben een duidelijk hedendaagse vormgeving en passen toch goed bij de bestaande bebouwing.
“Een monument is in ere hersteld en tegelijk werd op een gepaste manier het oude aan het nieuwe gekoppeld.”
Cedric Heerman – Diensthoofd Ruimtelijke Ordening Stad Turnhout
Een mooi resultaat!
Het project is klaar en bijna al de woningen zijn bewoond. De bewoners zijn trots op het resultaat. Iedereen woont hier zeer graag en ook de buurt is zeer tevreden met de herbestemming en restauratie van de site.
Atelier Ruimte Kempen
Met het platform Atelier Ruimte Kempen van IOK willen we de gemeenten informeren en inspireren om kwalitatieve ruimtelijke ontwikkelingen tot op het projectniveau te bekomen. Zo werd er o.a. de Ruimte Kempenkaart opgestart waarbij er projecten getoond worden die verschillende kwaliteiten bevatten. Om deze kaart verder uit te werken, gaan we steeds op zoek naar goede projectvoorbeelden binnen de Kempen. Suggesties over gerealiseerde en geplande projecten binnen de Kempen zijn altijd welkom. We zijn bereikbaar via mail.
Meer info over het project Academie Turnhout
Gemeentestraat 5
2300 Turnhout
Projectontwikkelaar: www.heem.be
Architecten: www.b-architecten.be
Landschapsarchitecten: www.bart-pieter.be