PROJECT IN DE KIJKER
Hoogstraten Kloostersite Meer
De beschermde kloostersite in het Kempense dorp Meer krijgt na vele jaren een tweede leven en wordt terug het kloppende dorpshart! Een mooi voorbeeld van hoe enthousiaste initiatiefnemers en een goed samenwerkingsproces leiden tot een knap resultaat!
Atelier Ruimte Kempen bezocht het herbestemmingsproject Kloostersite Meer te Hoogstraten. Enkele betrokkenen die van bij de start het project met veel enthousiasme hebben vormgegeven, gaven ons een rondleiding op de vernieuwde site. Doordat de dorpsbewoners, de vzw Klooster Meer, de stad Hoogstraten, de Bouwmaatschappij De Noorderkempen en de ontwerpers, de waarde en de potenties van de site van in begin ter harte namen, kunnen we vandaag het mooie resultaat bewonderen.
Het project is inspirerend voor andere gemeenten die een historische site wensen te herbestemmen en hiermee het dorpscentrum nieuw leven willen inblazen. We zetten het daarom ook graag in de kijker! Een samenvatting van het gesprek met enkele initiatiefnemers schetst hoe het project tot stand gekomen is en welke waarde het heeft voor het dorp Meer en zijn bewoners.
plaatsbezoek met het ontwerpteam van Atelier Ruimte Kempen, vzw Klooster Meer en Bouwmaatschappij De Noorderkempen
Welke betekenis had de plek vroeger voor het dorp?
De kloostersite ligt in het dorpscentrum op slechts 100 meter van de parochiekerk O.L. Vrouw Visitatie. In 1879, volle schoolstrijd, wordt hier de eerste steen van een katholieke school gelegd. Door de jaren heen komen er stelselmatig gebouwen bij: een klooster in 1900, een huishoudschool in 1908 en een parochiezaal in 1927. Daarna volgen de gebouwen elkaar in sneltempo op.
De vijf eerste gebouwen zijn vandaag beschermd als monument en ook de omgeving is beschermd als dorpsgezicht. Buiten de historische gebouwen heeft de site ook een waardevolle landschappelijke betekenis met o.a. de imposante beukendreef, omhaagde grasvelden en 4 monumentale lindebomen op de vroegere speelplaats. De kloostersite is sterk beeldbepalend voor het dorpscentrum en is altijd al een belangrijke plek geweest voor de dorpsbewoners. Men ging hier naar school of de Chiro, de parochiezaal deed jaren dienst als de plek waar vooral verenigingen activiteiten organiseerden en de buitenruimte functioneerde als een soort park en dorpsplein. Er werden op het binnenplein jarenlang orkesten, rommelmarkten en andere evenementen georganiseerd. In 1995 verhuisde de lagere school naar een nieuwe schoolgebouw en in 2005 ook de kleuterschool. De gebouwen stonden, op uitzondering van de parochiezaal en de vroegere kleuterschool die gebruikt werden door de Chiro en de fanfare, al een tijd leeg wanneer ze einde 2011 aangekocht werden door de Sociale Bouwmaatschappij De Noorderkempen. Dat was de concrete start voor de herbestemming van deze prachtige dorpsplek!
Wie nam initiatief en hoe verliep het proces?
Gesprek op 25 april in de gerestaureerde parochiezaal
Het proces werd al gestart in 2008 door enkele bewoners van Hoogstraten. Een deel van deze bewoners maakten ook deel uit van de vzw Het Convent. Deze vzw had eerder het initiatief genomen om het Begijnhof van Hoogstraten in al zijn glorie te herstellen en er een mooie woonomgeving van te maken voor 34 gezinnen, na een leegstand van 20 jaar in 1992. De ervaringen die men had opgedaan bij het Begijnhofproject wilde men ook toepassen bij de kloostersite. Het kloosterdomein moest opnieuw de spil van het dorp worden! In 2009 werd daarom de open-monumentenvereniging vzw Klooster Meer officieel opgericht. “Initiatief nemen zit in het DNA van Hoogstraten. Projecten die van onderuit komen door de bevolking worden snel opgepikt en krijgen makkelijk een draagvlak”, zegt Frans Brosens, lid van de vzw Klooster Meer.
In 2008 wordt er een Open Oproep gelanceerd voor de herbestemming van de kloostersite. De opdracht wordt uitgeschreven door het zogenaamde ‘Driehoeksoverleg’, waarin de eigenaars, het stadsbestuur en de Dorpsraad vertegenwoordigd zijn. Ze schrijven samen een visietekst of een handleiding die men gebruikt bij de beoordeling van de voorstellen van de kandidaat kopers. Er dienden zich aanvankelijk 5 kandidaten aan. De jury bestond uit betrokkenen van het parochieteam, de Kerkfabriek, het Bisdom Antwerpen, het Agentschap Onroerend Erfgoed, Team Vlaams Bouwmeester, Erfgoed Vlaanderen, Kempens Landschap en het stadsbestuur.
In 2009 wordt de herbestemming toegewezen aan een samenwerkingsverband tussen de vzw Klooster Meer en de Bouwmaatschappij De Noorderkempen. In 2011 koopt de Bouwmaatschappij de gehele site aan en draagt de 5 historische gebouwen voor restauratie in erfpacht over aan vzw Klooster Meer. Samen coördineren ze de herbestemming. Een mooi voorbeeld van teamwerk! Ze halen het architectenbureau aNNo aan boord voor de restauratie en de herbestemming van de waardevolle monumenten. DAS-architecten tekenen het ontwerp voor de sociale woningen en D+A voor de buitenaanleg. Het architectenbureau aNNo staat niet alleen in voor de restauratie en het in ere herstellen van de vijf historisch waardevolle gebouwen, ook de herwaardering van de landschappelijke kwaliteiten nemen ze mee in hun ontwerp. Met de rode draad ‘ontmoeten’ in het achterhoofd, creëren ze een nieuw dorpsplein.
Vlnr: Xavier Delcourt (vzw Klooster Meer), Eveline Snels (Bouwmaatschappij De Noorderkempen), Frans Horsten (vzw Klooster Meer) en Frans Brosens (vzw Klooster Meer)
“We zaten met z’n allen in een bus die in dezelfde richting reed, maar er zat niemand aan het stuur.”
Xavier Delcourt (vzw Klooster Meer en buurtbewoner) toont het poortje
Veel partners betekent ook veel wensen. De grootste uitdaging was om deze op één coherente lijn te krijgen. “We zaten met zijn allen in een bus die dezelfde richting reed, maar er zat niemand aan het stuur. Het duurde langer, maar het resultaat is er. Op een gegeven moment zaten we aan vergadering 256, toen beslisten we om geen nummers meer te gebruiken. Maar het mag geen ontmoediging zijn om een project als dit op te starten”, benadrukt Frans Brosens.
Ook de dorpsbewoners zijn van bij de start heel erg begaan met het project en zijn tijdens de werken geregeld een kijkje komen nemen. Sommigen staken zelfs een handje toe. Zo werd bijvoorbeeld het houten poortje van de binnenkoer door een buurman gemaakt. Een voorbeeld van hoe elk detail van het project voor de betrokkenen en de dorpsbewoners waardevol is!
“De vernieuwde kloostersite is het resultaat van een mooie samenwerking tussen vele enthousiaste betrokkenen. De Stad Hoogstraten heeft hier graag aan meegewerkt. En nu kunnen we trots zeggen dat Klooster Meer opnieuw het kloppend hart is van het dorp, een warme ontmoetingsplaats voor bewoners en verenigingen.“
Burgemeester Marc Van Aperen
Welke elementen zijn er belangrijk bij het ontwerp?
De doelstelling van het project is de herbestemming van de kloostersite als een publieke dorpskern, waar bewoners, bezoekers, verenigingen, … worden verwelkomd. De aanwezige leegte en de historische gebouwen worden gekoesterd als waardevolle objecten binnen een hedendaags actief dorpsplein. De vijf waardevolle gebouwen worden behouden en vormen het hart van de site. Om deze historische kern en de bestaande landschappelijke structuur zo veel mogelijk te versterken, zoeken de nieuwe woningen de randen van de site op en vormen zo een serene achtergrond voor de kloostergebouwen en het park. De bebouwde oppervlakte is ten opzichte van de vroegere situatie niet vermeerderd. Door de afbraak van oude klaslokalen konden er 21 nieuwe woningen geïntegreerd worden zonder afbreuk te doen aan de open ruimte. De 6 woningen midden in de site bij de voormalige speelplaats, zorgen voor beslotenheid en tegelijkertijd ook voor doorsteken tussen Mussenakker en de speelplaats.
inplantingsplan: aNNo Architecten
Om de beeldwaarde van de historische gebouwen te respecteren worden de woningen heel ingetogen uitgewerkt. Ook bij het landschapsontwerp werd met deze specifieke context rekening gehouden. Het project integreert zich op alle vlakken naadloos in het dorp. De herbestemming en de restauratie van de historische panden wordt met grote zorg benaderd. De oude parochiezaal of vroegere feestzaal, die recent werd ingericht als lokaal dienstencentrum, is hier een mooi voorbeeld van.
inplantingsplan 3D-visulisatie: aNNo Architecten
Welke functies en woontypes komen er in het project?
Het was belangrijk dat deze historische site grotendeels een publieke functie zou krijgen die een meerwaarde betekent voor de inwoners van Meer. De buitenruimten zullen allemaal publiek toegankelijk blijven en overgedragen worden aan de stad, met uitzondering van de private tuintjes bij de 11 erfpachtwoningen die zich aan de randen bevinden. De voormalige speelplaats wordt een nieuw dorpsplein en de dreef en grasvelden blijven publiek toegankelijk als een dorpspark.
Er wordt uitdrukkelijk gekozen voor een autoluwe site. Op uitzondering van de hulpdiensten zijn de 11 koopwoningen niet bereikbaar met de auto. De voormalige parochiezaal en de 6 sociale huurwoningen zijn bereikbaar via Mussenakker. De betrokkenen van de vzw Klooster Meer, die woonachtig zijn in het Begijnhof van Hoogstraten, benadrukken dat het zalig is om in een autovrije woonbuurt te wonen: “Het is altijd rustig, je hoort de vogels en je kijkt niet op de blikken dozen voor de deur”.
“Het is altijd rustig, je hoort de vogels en kijkt niet op de blikken dozen voor de deur“
Er komen in totaal 17 nieuwbouwwoningen gerealiseerd door de Bouwmaatschappij De Noorderkempen. Recent werd het gebouw aan het plein opgeleverd met 6 sociale huurwoningen. Er zijn momenteel 11 erfpachtwoningen in opbouw met elk 3 slaapkamers en een privaat tuintje en fietsenberging. De woningen zelf worden verkocht en de grond blijft in erfpacht. “Erfpacht is de woonvorm van de toekomst. We zijn aanbeland bij de generaties die niets meer mee krijgen van thuis. Jonge mensen kunnen ook niet meer alleen bouwen of verbouwen en de generatie die kan helpen dooft uit. Toen er een groep bezoekers uit Japan de site kwam bezoeken, vroegen we ons af hoe we hen dat moesten uitleggen, maar zij kennen niet anders. Ook Nederlanders zijn hiermee sterk vertrouwd. We zullen af moeten van de baksteen in de maag. Door deze erfpachtformule wordt het betaalbaar om een woning te verwerven”, zeggen de betrokkenen van vzw Klooster Meer alsook Eveline Snels van de Bouwmaatschappij De Noorderkempen.
Het kloostergebouw wordt een bed & breakfast met 3 gastenkamers, een galerij met atelier en een kleinschalige winkel voor verkoop van streekproducten. De feestzaal of voormalige parochiezaal werd recent ingericht als een lokaal dienstencentrum i.s.m. de Sociale dienst stad Hoogstraten. De vroegere huishoudschool wordt herbestemd tot twee kantoorruimtes op het gelijkvloers en een appartement op de verdieping. Het oostelijke klaslokaal wordt een koffiehuis/patisseriezaak en het andere lokaal een handels- of kantoorruimte met een appartement op de verdieping. Een bestaande doorsteek voor voetgangers en fietsers werd binnen het project behouden en mooi geïntegreerd.
“Het mooiste aan deze site is dat de kinderen hier kunnen spelen, de bewoners kunnen ontmoeten, … alles is één grote tuin!”
Frans Horsten van vzw Klooster Meer
Een mooi resultaat!
De eerste fase van de werken is zo goed als rond. Binnenkort hervindt de kloostersite zijn aloude roeping als plek voor collectief wonen en ontmoeten. Een toekomst die het tegemoet gaat dankzij de constructieve samenwerking tussen de verschillende partners. Het project was en wordt terug het kloppend hart van het dorp Meer!
